September 13, 1476

Johannes Hinderbach to Paolo Morosini

Copy: Archivio di Stato di Trento, Archivio Principesco-vescovile, Sezione latina, capsa 69, n. 74a, cc 4v-7v. Paper installment in good conditions copied by the episcopal secretary Giovanni Verber.

Iohannes Hinderbach, decretorum doctor, Dei et Apostolice Sedis gratia ac imperiali maiestatis favore Tridentinorum antistes, magnifico ac sapienti viro domino Paulo Mauroceno senatori ac equestris ordinis patritio Veneto, salutem plurimam.

Inter multa diversorum doctissimorum hominum ac peritissimorum theologiae professionis magistrorum opera, quae superioribus diebus, postquam execrabilis ille casus occisionis innocentis pueri nostri Simonis a perfidis iudeis tam crudeliter quam nepharie, in contumeliam Passionis Domini ac Salvatoris nostri Iesu Christi, perpetratus qui hic in civitate nostra accidit, in manus nostras venerunt, allatus est nuper libellus sive tractatus tuus ad Paulum quondam summum pontificem inscriptus, in quo multa ad comprobandam fidem katholicam atque execrandam perfidiam iudaicam, ex auctoritatibus Veteris et Novi Testamenti, in unam concordantiam te colegisse comperimus, ita ut nihil sit quod illi deesse videatur, laudavimus et mirum in modum extulimus hunc laborem tuum orthodoxe fidei hoc profecto tempore summe necessarium.

Quandoquidem illorum perfidia usque adeo praevalere videtur, ut contempta fide katholica, et post habito omni legum ritu, amore pecuniarum, cui miseri inserviunt et incubant, etiam a nonnullis pseudo doctoribus ac praelatis Æcclesiae illorum perfidie publicus favor praestetur contra apertissimam et luce solis clariorem veritatem et – proh! – horrendum ac truculentissimum facinus in puerulum infantulum Simonem nostrum tridentinum, sub ipso tempore annuae commemorationis Passionis et agonie Christi Salvatoris nostri, et in eius contemptum et blasphemiam admissum, nec non in obproprium Matris Eius Virginis gloriosae et totius christianae fidei, utpote qui sanguine utuntur humano, quod omnibus fere gentibus etiam barbaris horrendum auditu est, tam in azimis suis pascalibus quam in potu, eo potissimum tempore, inveterata iam a multis annis e a primoribus gentis suae, pessima ac universali consuetudine quotannis observare et immiscere soliti sunt, impune ac quodammodo conniventibus, aut potius clausis oculis, transire ac delere contendunt, et hoc teterrimum eorum facinus occultare conantur, quod est omnium nedum facinorum, sed etiam heresum quae | unquam in Æcclesia Dei exortae fuerunt, detestabilissimum atque reprobandissimum.

Eya ergo, vir magnifice et Senatus Veneti omnium prudentissime! Utpote qui in republica eiusmodi diceris et haberis, exurge et accingere gladio spiritus, quod est verbum ac sapientia Dei! Omni gladio ancipiti penetrabilius, exurge! Inquam in medio populi tui et hanc pessimam atque funestissimam heresim excute! Clama, ne cesses et exalta vocem tuam sicut tuba et annuntia eis scelera horum perfidorum et confunde illos per prophetiam et evangelicam veritatem, et praedica illis hec et alia quae in illo elegantissimo libello tuo optime congesta ac in unum conflata sunt in medio addicto et hanc perfidam gentem et eius execrandos ritus, quae nulla unquam gens, etiam ferocissima, dicere aut excogitare in perniciem gentis ac orthodoxe fidei nostrae, tam pessima ac nephanda praesumptione committere ausa est, et quae tot annis iam celata et abscondita fuere penitus eliminandam atque a terra viventium abradendam persuade. Et ut verbo Pauli apostoli doctoris gentium utamur, «Argue, increpa, obsecra, opportune <et> importune. Venit enim tempus», et cetera.

Immo, quod gravius esse videtur, a quibusdam fertur omnes plerumque senatores et rei publicae curam et administrationem gerentes bene et optime de hac re et casu beati Symonis nostri separatim et in diviso sentire et bonam conscientiam habere. Sed in communi nihil horum scire velle et huius rei contrarium et ita in senatu conclusum fore, quod profecto de tali a tanto senatu credere non possumus nec opinari, quom id nihil aliud foret quam apertis oculis et contra conscientiam in Ihennam prolabi.

Sunt etenim, ut fertur, plerique in Republica vestra ex primoribus nobilibus secretariis ac aliis qui istis pessimis belvis multum favere dicuntur neque a quoquam horum perfidiam audire velint, quorum peccatum eo maius est, quia ignorantiam affectatam huius rei habere gestiunt et ea quae Dei sunt et ad honorem et confirmationem fidei nostrae et confusionem atque execrationem perfidie iudaicae nec audire nec scire volunt, ut pecuniis ac muneribus hebraicis gaudeant ac perfruantur.

De quibus, recte ac verissime illud propheticum quod in illo tuo libellulo totiens ac crebro induxisti verificatur: «Exceca cor populi huius, ut videntes non videant et audientes non intelligant», et cetera multa quae in eandem | sententiam a diversis et fere omnibus prophetis inducta et prohetata sunt, que omnia his nostris diebus verificata videntur, ita ut iam fere in illa adducar sententiam, ut credam novissima instare de proximo tempora, quibus perditionis filius, qui se extollet supra omnes, quod est Deus et Christum et fidem eius pessundare venturus sit.

Quorum pseudo apostuli et precursores isti sunt, qui talia faciunt et avaritie et eius ministris hebreis, qui non de semine Abrahae, sicut falso se latitant, sed Chanaan, vel potius Cayn fratricidae, vel canum ut veridius loquar, fore credendi sunt, et ut verbis Salvatoris utamur, «Ex patre dyabolo, cuius opera faciunt» inhiando  sanguini christiano, quem sitiunt et famescunt, prout ex processibus iudiciariis, hic per unum ex vestris, brixiensem Iohannem a Sale potestatem nostrum, virum doctum, gravem ac maturum, in iureque dicendo expertissimum, cum maxima prudentia, consilio et maturitate, plusquam anno integro institutis et omni diligentia, longanimitate et consilio maturatis apertissime constat, et cuicumque illos videre volenti patere poterunt, pro quorum veritate et subsistentia iam continuo mensibus novem in romana curia causa agitatur et sicut in Deo Optimo Maximo confidimus et speramus causam hanc veluti suam propriam et huius innocentis martyris tanquam exemplar passionis et mortis sue felic<it>er diriget sicut illam a principio mirabiliter prodidit et in lucem venire voluit ac continuo de die in diem maximis signis et mirabilibus operibus confirmare non cessat et hucusque tutatus est et Spiritus Sanctus, qui omnium corda patrum, id est apostolicorum virorum, Sancte scilicet Romane Ecclesie cardinalium, in fide confirmat non patietur hanc causam suam calumpniari et per fraudes seu verusitias ac corruptiones pessimorum hominum, id est fecem, iudeorum ac fautorum suorum obumbrari aut obcecari, qui merito passionis sue sacratissime et huius novelli martyris sui multorum | cecorum atque occurrentium oculos et aures surdas aperuit, ipse aperiet oculos cecorum, id est huic perfidie iudeorum, et inquinati eorum faventium aurum, enim iudeorum illorum mentes ita obcecasse videtur, ut non videant que videnda sunt, neque audiant que merito audienda existunt, ita ut merito illud propheticum iam in eis verificatum sit: «Quomodo obscuratum est aurum, mutatus est color optimus. Dispersi sunt lapides sanctuarii». Et illud: «Argentum tuum versum est in scoriam. Omnes diligunt munera, sequuntur retributiones. Pupillo non iudicant et cause vidue non ingreditur ad illos». Et iterum: «Princeps tui infideles, socii furum», hebreorum scilicet, qui furantur seu rapiunt opes christianorum.

Sicut enim fur in furno, id est in obscuro, lento pede, ingreditur edes et surripit bona et res alienas, ita iudei pedetentim lapsu temporis corrodunt quequem pretiosa christianorum et propinant et dividunt faventibus eorum malitiis ac perniciei qui eos protegunt et defendunt. Quapropter, merito «socii furum et latronum» nuncupantur, quia occultant et abscondunt seu occulte iuvant eorum scelera et homicidia ac blasphemias in Christum quem non crucifixum pro salute humani generis pro suis sceleribus laqueo suspensum mentiuntur sub Helena regina matre Constantini, quam ducentis annis et amplius post Christum fuisse constat, et Eius gloriosam Matrem Virginem Mariam, quam non Mariam sed Miriam, id est «meretricem» et immundam suis pollutis labiis appellant, et sequitur.

Heu! «Consolabor super hostibus meis et vindicabor de inimicis meis», id est iudeis, et eorum corruptis fautoribus, et iterum, et «convertam manum meam», id est correctionem meam ad te et ex eo quam ad purum scoriam tuam et auferam omne stagnum tuum, id est admixtionem falsi eris et restituam iudices tuos, ut fuerunt prius et sint iusti et recti ac incorruptibiles ut prius, id est ante haec tempora. «Consiliarios tuos sicut antiquissimi, id est tempore primorum ducum et institutarum civitatis. Et post hec vocaberis civitas iustitie, urbs fidelis», id est christianissima et iusti rectique tenacissima. |

Hec ad te unum veluti seniorem et precipuum prudentissimi Senatus illius civitatis et mihi veteri notitia et amicitia magis cognitum scribenda duxi, ut ea tecum pro solita prudentia tua ac reipublice vestre honore, laude ac incremento metiaris ac rumines ac postea in reliquos patritii ordinis coetaneos tuos quorum, sicut non dubito, multi sunt qui in hac re incontaminatam habent conscientiam et impollutas manus habere dignoscuntur ut tandem veritas ipsa, et hic et Rome et universo orbe terrarum ac tote christianitati cognita et apertissima fiat et illic quoque Venetiis nullam calumpniam patiatur ab his qui magis aurum iudaicum quam veritatem katholicam diligunt et intuentur et publico senatus consulto ut iam antea semel decreta erat confirmitur et recipiatur et omnes libere hanc rem predicare et dicere in publicum ac attestari possint et Deum ac sanctos Eius in hoc quoque innocente puero et martyre Eius laudare et fides katholica ex hoc in cordibus hominum incredulorum confirmari et roborari et perfidia hebraice gentis et eorum truculentissima rabies confundi et toto orbe terrarum cognosci ac perpalam haberi et digna pro eorum demeritis vindicta et ultio de eis pro tot infantibus et aliorum mortibus sumi valeat.

Bene et feliciter valeat Magnificentia Tua, et hec nostra scripta ac exhortationem in bonam ac meliorem partem accipiat quemadmodum ex bono et sincero cordis ac devotionis affectu erga hanc Rem Publicam Venetam et illius Senatus prudentissimi atque gravissimi au<c>toritatem et gloriam conservandam procedit.

Dum haec scriberemus, supervenit unus ex canonicis nostris, notabilis vir dominus Iacobus scriba de Cypro, vir doctus et gravis, olim reverendissimi domini cardinali Niceni magister domus et intimus servitor, quem Magnificentiam Tuam optime nosce reor. Qui, viso illo opere tuo contra perfidiam iudeorum confectum et his laboribus vestris, rettulit nobis novum de Tua Magnificentia, quod sperabat de proximo ad Ecclesiam Nicosiensem, | metropolim in praefata patria sua in archiepiscopatum promovenda. Quae res nobis admodum hylaris et iocunda audire fuit, utpote de vetere amico et noto nostro, cuius prudentia gravitate et doctrina ad regendum et edificandam Ecclesiam Dei esset ydonea, non obstante quod ab ineunte etate sua laycalibus officiis et rei publice sue gubernande curis incuberit. Sic de multis sanctis pontificibus Gregorio, Ambrosio, Martino, Germano, et ut ad recentiores deveniamus Clemente quinto romano pontifice, qui prius miles et advocatus curie regalis Francie extitit antequam ad ecclesiasticam dignitatem promoveretur et Ecclesie Dei maxime utilitatis et ornamenti fiunt utpote qui nobis septimum decretalium pontificum ac modernius inter alia, ex eius nomine Clementinarum nomen sortitum est, in unum volumen et corpus redigit. Quod utinam novum cito verificetur et iam actu factum intelligamus faxit Deus Omnipotens et Spiritus Sanctus, cuius nutu Ecclesia Dei regitur et gubernatur.

Et prosit Magnificentie Tue per multos feliciter annos quamquam non parum grave ac molestum nobis foret te ab illa Republica et Senatu Veneto et oculis nostris per tot et tantarum terrarum spacia elongari.

Intellexeramus praeterea fratrem Michaelem de Mediolano Ordinis Fratrum sancti Francisci de Observantia, predicatorem famosissimum, qui superioribus diebus hic apud nos fuit, et per quamplures dies populo civitatis nostre predicavit et omnes processus contra iudeos habitos, necnon miracula huiusque facta et conscripta videre et examinare voluit, et cum iudeis mulieribus adhuc superstitibus loqui et hanc rem penitus intelligere; cui etiam Omnipotens Deus, sicut cupiebat eam gratiam contulit, ut eo hic existente quoddam gravide ac visibile miraculum, de quadam muliere de longinquis partibus, unacum marito suo et una filiola | ipsius adveniente tribus annis ceca, que lumen oculorum accepit et videntibus et admirantibus cunctis qui aderant et quampluribus super hoc testibus in nostra et dicti fratris Michaelis ac multorum aliorum, canonicorum, doctorum et civium nostrum praesentia, medio eorum iuramento examinatis, utpote suprastantibus ad tumbam huius beati innocentis religiosis et presbiteris curatis ecclesie sancti Petri, nec non hospite et comitibus eorundem in itinere, qui antea illa penitus cecam et nihil videntem cognoverant et per manum viri sui aut puelle duci viderant, et ipsi unacum marito simplici et puro viro, ita omnes uno ore se illam prius cecam vidisse et cognovisse deposuerunt. Prout, idem venerabilis frater Michael, qui iam Venetias ex Verona ivisse dicitur, attestari poterit, et palam publice sicut credimus predicare, et de his que hic vidit, cognovit et audivit Vestram Magnificentiam informare; cuius officio hec ipsa nostra exhortatio et admonitio ad populum et Senatum Venetum exclamatio et correctio magis conveniens erit, quem Vestra quoque Magnificentia super his sibi videbitur admonitum avisatumque facere poterit.

Et speramus et credimus absque aliquo terrore formidine, idque honore Dei et exaltatione fidei nostre orthodoxe et huius nostri novelli martyris, non solum illic Venetiis, sed et Rome et ubique terrarum et locorum non cessabit propalare.

Iterum valeat Magnificentia Tua.

Datum Tridenti in castro nostro Boniconsilii, idibus septembris 1476.