August 6, 1475

Bartolomeo Pagliarini to Johannes Hinderbach

B = Copy: Archivio di Stato di Trento, Archivio Principesco-vescovile, Sezione latina, capsa 69, n. 11, cc 1r-5r. Paper quire in good conditions copied by the episcopal secretary Giovanni Verber.

B' = Copy: Archivio di Stato di Trento, Archivio Principesco-vescovile, Sezione latina, capsa 69, n. 13, cc 1r-2v. Double paper sheet in good conditions copied by an unknown scribe.

Civibus tridentinis, Bartolomeus Paiarinus iurisconsultus vicentinus salutem plurimam.

Dignissimi ac prestantissimi viri et patres colendissimi, quantum mihi ac reliquis christiane rei publicae, quantumque studiosis hominibus, quantumque omnibus finitimis regionibus probata existerit voluntas, pietas, religio, vigilantia et studium, vestrae christianissimae civitatis ad inquisitionem illius detestabilis et acerbissimi sceleris teterrimique, et immanissimi ac nostri saeculi inauditi facinoris quo christiana divinaque maiestas graviter ac intollerabiliter lesa fuit, plena omnium ora testantur, vulgatique sermones qui de laude hac in re vestra celebres et frequentissime per totam hanc Citeriorem Galliam habentur in dies.

Quantum enim fuerit ardor vester, simul et venerabilis ac religiosissimi antistitis vestri ad expiationem tam horrendi nephandissimique portenti, et ad acquisitionem pariter immortalis glorie atque coronae perpetuae! Non querceae equidem, neque laureae, sed auream plane significavit publicum iustissimumque supplicium a vobis pluribus diebus superioribus sumptum de impiis prophanis perditissimisque iudeis et rabidissimis canibus quo foedissima iniuria christiani et innocentissimi sanguinis cepit magna ex parte sanctissime vindicari, et de perniciosissimis christiani nominis habere singulare gloriosissimumque tropheum; quo fit ut et a nobis et ab omni christianae universitatis conventu apostolicoque collegio laus, honor et gratiarum actio vobis amplissimi debeatur. Vestra etenim opera, afflante divino numine, apertus est fons impietatis insignis quae forte diu occultissima latuit, et deinceps latuisset occultior.

Detecta est immanitas novi criminis, et universo populo christiano in apertum adducta. Studuerunt tamen studentque continuo ex christianis nonnulli, non tam re quam nomine christiani, motu nescio quo et publice et privatim malignis ac pestiferis linguis huic sanctissimae veritati detrahere, et infectis ac veneficis vocibus oblatrare, et divine virtutis flammam in candelabro relucentem non solum | occultare sub modio, verum etiam spiritu spurcissimi oris extinguere ausi sunt. Neque adhuc audere defierunt.

Sed ex his, partim audio dedisse istic penas aliquas perfidiae suae, partim in tempore daturos esse non dubito. Ut quedam in evangelio scriptum est: «Luceat lux vestra coram hominibus» neque enim abscondi potest lucerna super montem posita. Rursus scriptum est admirabilem esse Deum in sanctis suis, signa magna in populo prodigiaque facientem, et maiestatis eius invictissimum esse sceptrum. Horum autem oblatrationibus et maledictis, quamvis auri argentique sacra fames causam dederit, potius quam perfidia, ipsi aliqua saltem excusatione improbitatem suam tegere possent, si solae impiorum carnificum confessiones etiam iteratae ac legittime et in unum consonae extarent, et non etiam miracula divino fato supervenissent solitum naturae morem longius excedentia.

Mirabilium etenim operum magnitudo multitudoque populari fama vulgatissime ad nos perlate veritatem sacrae huius hystorie luce ipsa clariorem reddidere, ut illud evangelicum verbum recte in medium posset afferri: «Si mihi non creditis, operibus credite». Quo fit, ut ipsorum christianorum oblatrantium linguae apud me, et quosque veritatis amantes una cum iudaeis pravitatibus convincantur. Sed tamen reperit semper vester nova nequitia aliquis nubis qua pro suorum defensione malorum lucis sibi invisae splendorem obscuret.

Illius autem diei quamprimum foeditas et impietas facinoris eius illucescere coepit. Quanta queso, Deus bone, foelicitas, quanta dignitas, quanta virtus intueri, videlicet in infantili illius corpusculo speciem et imaginem dominici cruciatus, mira Dei voluntate formatam?

Sic enim patiens ille oculos innocentes, sic ille pedes sanguine madentes, sic ille ora cruenta gerebat. Recordari illius acerbissimae coenae ac immolationis agni | coelestis, unde salutis liberatisque nostrae primum provenit exordium unde fuit humanum | genus ab antiquo illo tartareo interitu liberatum. Contemplari illius puerculi fortitudinem atque constantiam dum eius caro innocua crudelissima forcipum asperitate tondetur, dumque insolitis ferrei aculeis perforabatur, novisque et siculis tyrannis incognitis cruciationibus laceratur miserari innocentiam dum in eo iterum verus agnus occiditur.

Bene igitur vobis, christiani cives ac iustissimi viri, vestrae civitati sacrificium iustitiae ac fortitudinis vestrae fauste foeliciterque cessurum non modo auguror atque arbitror veram etiam opto atque confido propter christiani nominis religionem fidem iustitiamque servatam.

Quamobrem existimante, patres optimi, ad quod olim a propheta sanctissime dictum fuit: «In vobis ipsis perpetuo deinceps impletum iri messes, videlicet vestras uberiores etiam supra vota futuras vindemiamque deinde suum apprensuram sementem et torcularia vestra redundatura vino». Et benedictos vos in urbe fore, benedictos in agro, benedictos in templis, benedictos in foro, benedictos intra parietes domesticos, benedictos in negotio, benedictio in otio, benedictos in liberis et coniugibus vestris, benedictos in fructibus territorii vestri, benedictos in mancipiis, iumentis, gregibus et armentis, benedictos in orreis, benedictos in celariis, benedictos penates vestros, lares, mensa et focos, benedictum cursum atque viam, omnia vitae vestrae momenta, benedictas fortunas, benedictasque reliquias vestra, benedicta denique opera vestra.

Fore et civitatem vestram una cum agro bonis omnibus affluituram, ut vero vos una mecum fuscurantium foliculis et tortuosorum serpentum sibilis, qui in veritatem actorum vestrorum, miraculorumque fidem carpere, atque etiam labefactare temptant, facilius possitis occurrere, dum illi aiunt nullomodo verisimile esse iudeos, abiectissimos homines ac prope modum servos, talia ausuros fuisse. Utque discatis hystoriam humani, non esse | novam neque inusitatam, sed ab his teterrimis atque truculentissimis hostibus christianos tale dedecus ac contumeliam aliquando quoque alias perpessos fuisse.

Ex quo etiam aperte coniicitur argumentum malignantium obtrectatorum, mitto nobilitatibus praestantissimis vestris exemplum brevis hystoriae cuiusdam ex Historialis Speculi codice a me nuper excerptum sub tempore Phylippi incliti et christianissimi regis Ulterioris Gallie qua docemur iudeos christianis semper infensos alios quoque sepe huiusmondi impietatibus indignisque facinoribus in christianos homines latrocinatos crassatosque fuisse. Ex quo est illud nobis non temere neque iniuste coniectari fas est illos occultas talium latrociniorum insidias citra occisionis Christi continuo ad nostram usque aetatem nepharie ac turpiter exercuisse.

Inde quoque docemur iniquissimos iudeos nulli unquam auro argentoque pepercisse pro tegendo suorum in nos scelerum gravitatem. Quorum quidem metallorum tanta vis esse solet, ut immerito a sapientibus dictum fuerit: «Reges et principes auro ligari solvique ligatos, et huiusmodi clavi aperiri omnia atque idem claudi».

Et profecto si memoria superiorum temporum replicetur delinimentum ipsum auri atque argenti sepe disertos homines reddidisse ex mutis ac eloquentes obmutefecit, quod in Demostene ac in quibusdam aliis oratoribus priscis licet intueri. Unde, et Flaccum poetam scripsisse: «Noscis aurum per medium ire satellites audere et perrumpere flexa potentius igne fulmineo», et satyrus alter Iuvenalis: «Quantum quisque sua nummorum servat in archa, tantum hoc et fidei» et Cicero ait: «Nullum esse tam difficilem accessu locum quo onustus auro asellus non possit ascendere». Et poete ipsi vero veteres finxerunt Iovem pudicitiam Dap<h>nes | rapturum ut ferreas portas effrangere in imbrem aureum se vertisse. Et ut Naso poeta inquit: «Omnis auro conciliatur amor». Et verax Deus ipse noster totius sapientie parens in sacris | litteris per beatos appellat qui aurum sequuti non sunt quinque auri naufragium evadere potuerunt. Itaque historiam quemadmodum hisce inclusam litteris vos pro vestra in Deum pietate legite atque prolegite, et cuique pretio iudaicas partes fovere cupienti legendam tradite. Cuius etiam exemplar ipsum et codex, si opus fuerit istuc ad vos transmittetur a nobis, quo etiam fit ut in sanctificatione huius beatissimi martyris vestri diligentius cavendum, et curatissime circumspicendum vobis sit, cui nam huiusmodi processus formandi negotium a summo pontifice demandetur.

Nam vos pro prudentiis vestris hac in re de causa vestra plane agi intelligitis ac de iustitia iudiciorum vestrorum cuius enim vos meum a me monitos esse velim. Hoc ad nos certo ex Urbe romana nuper fuisse delatum perditissimos latrones istos, tam theutones quam latinos, ex omni Italia atque Germania conventum Rome fecisse atque ingens auri pondus statuisse illi qui legatus nuntiusque Apostolice Sedis istuc ad vos mittendus sit ad investigandam. Nescio an dixerim obscurandam lucem clarissimam veritatis et sub iustitiae specie ipsos a summo pontifice legatum petiisse, qui ad eorum studium miraculorum veritatem inquirat, et nunc etiam profecturo illi parasse viatica, ne dicam aliud. Molituros temptaturosque illos omnia verendum non est, ut impiis ipsorum votis pravisque desideriis si quo modo fieri possit satisfiat tollaturque funditus Iesu Christi in sacro martyre gloria.

Nam hi quidem non ignari quam scaevis ensis capitalisque gladius ex actis suorum scelerum ab omnibus Christiani nominis regionibus cervicibus ipsorum impendeat, et iam iugulis proprior sit, qui leones rugentes Urbem Romanam ac Latium Italiamque et utramque Germaniam circuerunt circuuntque in dies studio latrocinandi iustitiam, surripiendique Deus ac gloriam | fidei christianae queritant enim quibus subterfugiis involuant fidem eorum quae sancte a vobis fortiter ac iuste expedita sunt, expediendaque restant, et serpentum more varios vertimur in gyros ac tanquam colubri tortuosi ubique serpunt et sese inglomerant; aliosque simul secunt, ut ab imminentibus indignationibus et incursibus christianorum status capitum suorum et fortunarum servetur illesus.

Ego igitur tam etsi vos, sicut integerrimos, ita etiam sapientissimos iudices, ut imbecillitatis meae a vobis monitus minime desiderentur pro meo tamen in christianam religionem officio, cui omnia nos omnes debemus, proque studio et observantia erga vos mea singulari. Itemque etiam pro non mediocri obligatione meritae devotionis meae erga hunc beatissimum Christi martyrem, dignissimas prestantias vestras hortor et moneo: primum, ut ad confirmationem causae vestri non minimi faciatis hystoria Philippi regis vobis a me summa fide fiduciaque transmissam; deinde, ut iuxta sententiam Salvatoris non omnis qui sub pretextu querendae veritatis ad vos proficientur in vestimentis albis columbas esse putetis, sed potius ad eundem summum pontificem vobis censeo, priusquam ad muneris huius provinciam aut deligatur ab eo quisquam aut forte delictis istuc ad vos proficitatur.

Negotium enim muneris huius in metudulio positum est, hoc est in confini boni et mali. Et cum de rebus vestris agatur occurrendum vobis est fallacissimorum latronum machinationibus insidiisque dolisque.

Considerate periculum | causae vestrae; tempore opportuno prospicite; honorem vestrum fortiter propugnate; induite linceos oculos; rapacem vulpinamque hypocrisim a vestris procul advertite finibus, quam quidem non immerito Dominus in evangelio bis, terque, quaterque damnavit. Cavete ac precavete vobis a pseudo prophetis, quos Dominus idem tantopere detestavit. Prudentissime circumspicite ne divinus seductatur honos, ne christiane religionis lumen, numen et gloria conculcetur. Videte ne extimationis vestrae status ac dignitas unacum ipsa veritate ledatur, operam, denique omnem impensuis date, ut sicuti sunt ita esse iudicetur ab omnibus fuisse, huius innocentis martyris iniuria a vobis | iustissime vindicata; que quidem iustitia, si recte sapimus, non tam testimonio probatur humano, hoc est et rerum iudiciis apertissimis, et reorum confessionibus exploratis, quam divino iudicio et oracuo diffinitur, hoc est evidentissimis miraculorum signis, qualia nec nostra nec nostri proxima vidit aetas.

Ego vero, qui vobis magnopere afficior, tum iure convicinii agnationisque urbium vestrae, pariter ac nostrae ab hisdem autoribus eodem tempore conditarum, tum ratione privata amicitiae, que iam diu mihi cum quibusdam ex vestris spectatis concivibus intercedit, me vobis maxime commendatum vos, queso suscipite iubenteque mihi si quid vestri vestraeque clarissimae civitatis causa valere aliquo tempore vobis videar.

Valeant dignissimae praestantiae vestrae quibus totum me trado atque commendo. Datum Vincentiae, octavo idus sextilis MCCCCLXXV.

Bartolomeus Paiarinus iurisconsultus vincentinus praestantiarum vestrarum votis ac iussibus presto paratusque.

First attachment

Audierat nempe multociens Philippus rex francorum a pueri qui in palatio cum ipso fuerant, quod iudei qui Parisius manebant, christianum unum in obprobrium christiane religionis, quasi pro sacrificio in criptis et fossis subterraneis latenter in die Cenae vel in illa sacra ebdomada penosa iugulabant, et in huiusmodi nequitia perseverantes demprens  multociens, et in igne combusti fuerant.

Nam et sanctus Ricardus, cuius corpus in ecclesia sancti Vincentii Parisius in capella requiescit, a iudeis sic interfectus et cruci affixus per martyrium migravit ad Dominum. Ubi etiam, propter cuius intercessiones operante Deo, multa miracula facta fuisse referuntur. Venerabilis ergo rex Philippus, quod vivente patre, diu mente clausum, gestaverat et, ob patris reverentiam, perficere formidaverat, in tertio sui regni initio, zelo Dei inflammatus aggressus est.

Nam, ad ipsius mandatum capti sunt iudei per totam Franciam in synagogis suis in sabbato; et primo, quidem spoliati sunt vestibus et auro et argento. Eo siquidem tempore, multitudo maxima iudeorum Parisius habitabat, qui de diversis orbis partibus ob pacis diuturnitatem illuc convenerat. Audiebant strennuitatem  regum francorum contra inimicos et pietatem in subditos illuc, ergo diu conversati in tantum erant, ditati quod fere medietatem urbis sibi vendicaverant. Sed et contra Dei et Æcclesiae decretum, christianos in domibus suis servos et ancillas habebant, qui etiam cum eis iudaizabant.

Cives quoque et milites et rusticos de suburbiis et oppidis et villis supramodum usuriis gravabant, et quosdam etiam in domibus suis, iuramento astrictos, quasi captivos in carcere detinebant. Set  et vasa sacra pro instanti æcclesiarum necessitate sibi nomine vadii supposita, tam viliter tractabant, quod eorum infantes in calicibus offas in vino factas comedebant, et cum eis bibebant.

Itaque timentibus illis ne domus eorum ab officialibus regis scrutarentur, quidam ex eis crucem auream et evangeliorum codicem auro et gemmis decoratum cum aliis vasis in sacro reposuit | et in profundam foveam ubi ventrem purgare solebat – proch dolor! – vilissime proiecit; que omnia paulo post, Domino revelante, sunt inventa.

Dato itaque edicto a rege, ut omnes iudei de regno eius exirent, quidam ad fidem Christi conversi sunt; quibus intuitu christiane religionis omnes possessiones integrare concessit; alii vero barones et praelatos æcclesiae donis et promissis alluere coeperunt, ut per eorum suggestionem et infinitam poecuniae promissionem animum regis a proposito revocaverent. Sed rex, nec precibus nec promissionibus temporalibus emoliri potuit, illisque aeiectis , eorum possessionibus immobilibus ad fiscum regis devolutis, rex omnes eorum synagogas quas scolas votabant mundari iussit, et eas contra voluntatem omnium principum, dedicari ibique altari consecrari foecit, ut ubi prius Christus more iudeorum blasphemabatur ibidem a clero et populo laudaretur.

Acta videlicet sunt haec: anno domini MCLXXXIII, aetatis eiusdem Philippi XVII, regni vero tertio.

Second attachment

autem rex in Franciam, reversus dum esset apud Sanctum Germanum in Laya, audita cuiusdam christiani morte ignominiosa ab ipsis iudeis perpetrata, christiani religioni compatiens, familiaribus suis ignorantibus quo iret, subito iter arripuit apud Brayam velocissime veniens positis in portis ipsius castri custodibus, comprensis iudei LXXX et amplius, comburi fecit.

Comitissa et enim ipsius castri muneribus eorum corrupta tradiderat eis quemdam christianum cui falso imponebant furtum et homicidium. Hunc igitur antiquo odio commoti manibus a tergo ligatis spinis coronatum per jotam fustigantes duxerant, et postea patibulo suspenderant.