January 22, 1476

Johannes Hinderbach to Marco Barbo

Copy: Archivio di Stato di Trento, Archivio Principesco-vescovile, Sezione latina, capsa 69, n. 66, cc 1r-2v. Double paper sheet copied by the episcopal secretary Paolo da Novara with numerous annotations and corrections by Johannes Hinderbach.

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine et protector colendissime et observandissime, post mei humilem ac devotam commendationem.

Recepi hiis diebus litteras Reverendissime Paternitatis Vestre de receptione duarum mearum uno fere tempori habitis, videlicet de admissione venerabilis domini Bartholomei de Massa auditoris Reverendissime Paternitatis Vestre ad canonicatum et prebendam in Ecclesia nostra et Vestre Paternitatis Reverendissime benigna gratificatione, que mihi admodum iocunda et suavis extitit.

Cum nihil tantum in votis geram meis quam in omnibus parere ac satisfacere mandatis et iussionibus Vestre Paternitatis Reverendissime, ac complacere omnibus servitoribus et domesticis illius, prout teneor, et me obnoxium censeo, cum vire subiectionis mee tum etiam pro reddenda vicissitudine benivolentie ac gratiarum exhibitione, quas ab Eadem Reverendissima Paternitate et suis excepi et in dies experior et sentio, presertim in causa nostra cum iudeis ac enim episcopo Vintimiliensi eorum, ut dicitur, acerrimo defensore, qui tamen parte equi iudicis ac commissari tenere debebat, et non se adeo partiale constituere, ut fecit et facit.

Confido tamen in summa iustitia illius Sancte Sedis Apostolice, necnon veritate ac criminis commissi incidentia, que nullis dolis aut iudeorum artibus seu falsis calumpniis aut nugis subverti aut adumbrari poterit, et potissime in protectione Vestre Reverendissime Paternitatis et omnium reverendissimorum dominorum cardinalium ac deputatorum in hac causa, que non mea aut privati cuiuspiam censenda est, sed totius Ecclesie ac fidei christiane, ymmo Domini et Salvatoris nostri Ihesu Christi ac Eius gloriose matris Virginis Marie, in quorum ignominiam et contemptum hec facta sunt et commissa. Nec putet quisquam me ex hac re comodum seu utilitatem aliquam consecutum qui, Deo teste, re bona ac vera conscienciam necdum valorem alicuius rei consequtus sum preter unam medaleam Theodosii et aliquorum librorum paucissime tamen estimationis. Nec consequi volo aut spero, quos conservandos censeo ad aliquam bibliothecam publicam hic apud ecclesiam constituendam. Sed certissime credat Paternitas Vestra Reverendissima quod omnia vadunt et iverunt in expensas victorum ac salariorum, tam iudeorum quam iudearum et custodum eorundem et iustitiam factam de eisdem et principaliter pro defensionem cause huius innocentis infantuli et martiris et passionis eiusdem verificationi, et in vero iam maxima pars expendita est, et quottidie expenditur in illos dumtaxat usus et nullius alterius rei.

Qui autem Paternitas Vestra Reverendissima in eisdem litteris attigit de aliquorum iudeorum adhuc superstitum dampnatione et iustitia superioribus diebus facta, desiderareque visa est Paternitas Vestra Reverendissima et plerique alii domini et prelati Curie, sicut ex post per litteras Iohannis Menichen, licentiati in decretis secretarii et oratoris mei ibidem in Curia ac Approbini presensi illam amplius suspendi debuisse, maxime propter litis pendentiam huius cause apud summum illud ac sacrosanctum consistorium apostolicum, et cetera. Qua in re, ut rationem huius Vestre Paternitati Reverendissime reddam, queso intelligat Paternitas Vestra hoc non aliquo contemptu aut respectum alio factum fore, non equidem, et cetera, ex iussione aut expressa voluntate mea, qui nunquam iudeos capi nec in vincula convici neque torqueri mandavi, et ex consequenti et a fortiori nec ultimo supplitio sit vel aliter dampnari, sed rebus ita sese habentibus ac omni populo, non solum civitatis et diocesis mee, sed totius patrie Athesine necnon civitatum et locorum tam Italie quam Germanie ac precipue vicinarum ac remotarum gentium, qui quotidie huc confluunt et transeunt, et tunc precipue ex Urbe redeuntium ac pro iustitia fienda instantium ac murmurantium quod adeo differantur et me et officiales meos et omnes quorum intererat de tarditate et dilatione huiusmodi accusantium et quoadmodo suspicantium id a proposito fieri pro liberandis huiusmodi iudeis sicut asserebant sub spe pecuniarum, proinde consequendarum que tamen, Deo teste, nec a me neque a meis unquam aut actum aut cogitatum est, quod ymo nusquam aures ad huiusmodi eorum oblationes prestare noluimus, sicut alii multi fecerunt et faciunt, quibus Deus parcat aut meritam ultionem faciat sicut placuerit sue divine maiestati.

Unde, cum iam vero mense ageretur quod quidam iudei pro hoc scelere capti et incarcerati detinebantur, et iam clarissime ex processu inquisitionis et eorum confessionibus ac ratificationibus eorundem, constitit ipsos de hac re culpabiles ac conscios huius criminis flagrantissimi extitisse. Ymo de carne et sanguine huius innocentis scienter et appensate cum aliis comunicasse ac Dominum et Salvatorem Nostrum Ihesum Christum ac Eius gloriosam Virginem Mariam diversis et variis obprobriis maledictis atque contumeliis in die sabbati sequenti in sinagoga eorundem in personam huius innocentis nostris blasphemasse ac illusisse; cum iam tribus fere mensibus omni diligentia et mansuetudine per potestatem et capitaneum cum eis actum foret, nec videret cur aut ad quem finem | ulterius conservari aut iustitia in eos fienda differi deberet omnibus, ut prediximus, de hoc murmurantibus et quoadmodo contra nos et officiales nostros insultantibus, et nisi hec fieret populariter in eos irrumpere et trucidare comminantibus, quod aliud in hac re fieret, quam quod debita et iam dium dilata iustitia de eis sumeretur et iniuria Domini Dei nostri ac Matris Eius, necnon huius beati innocentis martiris ultio non dissimularetur, presertim urgente etiam ad hoc per litteras et continuos ac multiplicatos inimichos eius illustrissimi principis domini ducis Austrie iussione et omnium nobilium ac populorum instantia, presertim cum illorum conservatio non nisi cum magna impensa et scandalo populi christiani et nostra quodammodo infamia et detractionem ulterius fieri potuisset.

Neque enim intelligere aut nobis persuadere potuimus illorum conservationem ad aliquid utilem necessaria aut fructuosam esse potuisse, cum ex illorum confessionibus iam clarissime de illorum ac aliorum culpa constiterit, quin ymo potius esse potuisset, et occasio illis data, omnia hec et per eos et alios confessata revocandi quamprimum intellexisset hec iterum in dubium verti et aliquem a Sede Apostolica ex hac causa huc missum prout bene visum est in adventu episcopi Vintimilensis, qui omnino querebat loqui illis et illos suo modo examinare. Quod, presentientes ego et potestas et capitaneus, quod illi per internuncios de hoc avisati erant, et tunc se ad revocationem omnium adaptaverant et multum letabant et exultabant, presertim femine et uxores iudeorum, quibus idem Vintimiliensis multas salutes et confortationes intimaverat et in recessu suo idem fecerat ut minime de eorum liberatione dubitarent, quia dominus noster sanctissimus id sibi specialiter dederat in comissis et quod fortes essent et constantes in sua et suorum excusatione, etiam si contingeret eis tormenta aliqua adhiberi, que omnia cum qua honestate ac conscientiam boni viri, ne dicam episcopi et legati apostolici fecerit, non viderim.

Ne igitur id iterum contingere posset, quia ut certissimum habere, iudei adhuc hodie non cessant per occultos internuncios et litteras illas confortare et hec et alia promittere et consolari ac expresse dicere et affirmare quod habent sanctissimum dominum nostrum papam et cardinales in sui favorem et quod non timeant, quia liberabunt eas etiam si multam et maximam pecuniam constare deberet; quodque pro nulla re eas dimittent per me ac ulterius sic capti non teneri. Propter hoc et alia, visum est illos vel illas ulterius non fore conservandas nihilominus quia ita visum est Paternitati Vestre et aliis reverendissimi dominis adhuc aliquos ex eis, duos presertim mares et nonnullas mulieres conservare dispesuimus, ut desiderio ac intentionem Vestre Paternitatis satisfacieremus.

Extat enim adhuc quidam iudeus, famulus Thobie, simplex et ydeota ac modici sensus, qui hec omnia scit, vidit et interfuit. Extat et quidam neophitus Mantue baptizatus, qui huiusmodi occisionibus puerorum in iudaismo interfuit, et ea sic fieri a iudeis audit et audivit; ex quibus, veritas ipsa haberi poterit. Extant et quinque aut sex mulieres, quarum pars maxima de hac re notitia habuit e de hiis et aliis confesse sunt, de quibus nunc inquisitio sit et processus paulatim et non tumultuosus ac minime preceps, prout et in aliis primis et secundis factum est, et nemo potestatem meum arguere non possit de celeritate ac exagitatione processus.

Agitur enim nunc verius mensis et non superest nisi unus mensis usque in diem illum quo hoc nephandissimum scelus commissum est, et iudei capti fuerunt, necdum ad plenum hec res quo ad omnes personas enodata est et potuit ut totius mundus intelligat nihil precipitanter aut inconsulte seu immature cum istis perfidis actum aut aliter in uno puncto aut yota cum illis preter formam iuris et iustitie agitatum.

Non miretur igitur Vestra Reverendissima Paternitas ac ceteri reverendissimi domini cardinales deputati ac alii, neque dedignant de ulteriori processu iusticie, quia re vera hec res non amplius cum Deo et absque maximo detrimento fidei et suspitione et scandalo in populo differi potuit. Sed collaudandus est Omnipotens Deus et Eius Virgo et Mater gloriosa, de cuius infinita pietate et misericordia istis pauperibus ac miseris reis in ultimo eius transitu et agonia mortis exhibitis. Nam, sicuti alias scripsimus, duo ex illis ad | fidem Christi conversi per diem et noctem in fide Christiana et baptismate constanter perseveraverunt; et tertius etiam antea neophitus, miranda patientia ac contritione optima meritis, penam excepit et se hec et alia longe maiora meruisse, omnis palam pubblice confessi sunt, ac coram omnibus protestati, prout in duobus instrumentis publicis super hoc confectis Vestre Paternitati Reverendissime et illis nostris nuper transmissis evidentissime apparere potuit et clarissime constare.

Mittimus etiam cum presentibus alios duos aut tres processus illorum qui ultimo supplitio dampnati fuerunt, ac precipue illius Bolfgangi neophiti. Ex quibus Reverendissima Paternitas Vestra videbit et longo amplius intelligat pessimam et nephandissimam conspirationem istorum perfidorum contra fidem et sanguinem christianum quodque omnis a maiore usque ad minorem huius rei priusquam fient, et postquam facta est conscii participes et noxii fuerunt. Cur ergo iusto iudicio puniri non debeant, quom si christiani hoc facinus perpetrassent, neque ad quindenam vivere permissi forent? Immo, cum iam XIII aut XIIII annis, tempore quonda<m> predecessoris mei, quidam iudeus et unus puer eius nocte in domo sua occisus fuisset, summa et maxima severitas in quosdam christianos de ea re suspectos inquisitio et tormenta multo illis maiora adhibita fuerunt quam nunc in istos perfidos actum sit. Et eius rei nocentes acrioribus penis subacti et puniti, neque tanta mora aut dilatio omni illis in executione iustitie facta fuit, adeo ut totius populus de hoc non parum murmuraverit.

Proinde, Reverendissime Pater et Domine, Vestra Reverendissima Paternitas me et officiales meos in hac re cum Deo et bona iustitia de istis perfidis facta merito, excusatos habere velit queso. Nec minus etiam apud sanctissimum dominum nostrum papam et reverendissimos dominos cardinales deputatos ac sacrum collegium excusare dignet. Nihil enim in hac re actum est, nisi integerrimo et optimo zelo iustitie et pro honore Dei et Salvatoris Nostri ac Eius Gloriose Virginis Matris Marie ac vindicanda contumelia Summi Creatoris Nostri et sancte fidei catholice et huius innocentis infantuli et martiris et nullo alio sinistro respectu aut passione aliqua inordinata; sic me Deus adiuvet et Eius Genitrix Immaculata.

Novit enim Ipse, qui est secretorum inspector et iudex mentium, quantum compassionis, quantum illorum miserorum salutem zelatus fuerim et per me ipsum et per devotas ac religiosissimas personas, quas tribus noctibus cum maximo fervore et excubiis necessariis adhibuerim nullo alio respectu, nisi ut animas illorum lucrifaciem, et presertim illius ultimi neophiti, quem auditi familiarem et domesticum in fide nuper instruxeram et per meos capellanos et secretarios iugiter edoceri et confirmari feceram, non obstante quod idem mihi et meis mortem intentaverit et veneficia nos interemire decreverat; cui etiam omne scelus in me commissum misericorditer et pure amore divino condonavi, et potestatique ac ministris iustitie edixi ut huius occasionis nihil magis asperitatis aut penarum infligere debeant. Sed dumtaxat illum pro morte huius innocentis pueri et alterius in civitate Ratisponensi occisi, cui idem alias interfuerat et consilium et auxilium dederat, hac pena rote multato est; attamen sciamus illum contritum ac penitentem per omnia bene decessisse et in regno Christi, instar latronis sero penitentis, participem fore; Deo laus et gloria, qui iustificat impios. Ex quorum conversione et publica huiusmodi sceleris confessione, tres ydonei testes ex lege eorum contra istos perfidos et eorum fautores inducere et illorum nugas et mendatia confutare poterimus. Taceo de duobus aliis qui hoc nomine Saligman, id est «felicitas», ante baptismum denominati et tanquam augurio quondam nominis sibi in iudaismo | impositi, future foelicitati destinatis et in extremis fonte baptismate lati fuerunt; et sic spero ad celestia regna migraverunt, non quidem spe venie aut vite longioris consequende, sed preventi Christi gratia que quem vult, trahit et cui vult miseretur sua immensissima pietate hos lumine fidei illustravit. Neque ergo egemus aliis testibus, et maxime talibus qualibus adversarii nostri abusi sunt et abutuntur, utpote auri, pecunia, vestibus et aliis quibuscumque rebus transitoriis corruptis et preinstructis atque subornatis.

Habemus enim testes eos qui de hac vita ad aliam perpetuam immortalemque demigrarunt ac eorum testimonium non [....] ore sed sanguine suo confirmaverunt. Neque aliud preter vite eterne ac remissionem suorum pecuniam sperare potuerunt.

Hec sunt, Reverendissime Pater, que in presentiarum pro veritate rei ac meo meorumque excusationem Vestre Paternitati quamvis inculto atque fortassis nimium longo ac fastidioso stilo exarare constitui. Supplicatis humiliter et devote ut eadem Vestra Clementissima Paternitas id in meliorem atque optimam partem accepto forte velit et me et hanc causam huius innocentissimi parvuli ac fidei catholice nihilominus, ut hactenus sua benignitate fecit commendatam suscipere ac clipeo protectionis vestre nos tueri ac defensare contra rabidorum canum, illorum fautorumque suorum veluti veneficorum serpentium morsus et apertissimam calumpniam eorundem quemadmodum de Eadem Vestra Reverendissima Paternitate et omnibus reverendissimis dominis cardinalibus deputatis, tum precipuo reverendissimorum patrum et dominorum meorum Reatini, Ravennatis et Senensis, de quorum bonitate ac integritate non minus spero ac confido quam de Omnipotentis Dei gratia et favore in hac re et causa tamquam piissima et iustissima ex parte mea et huius innocentis martyris; ex parte nostrorum adversariorum tanquam iniquissima et exorbitantissima. Noc minus de reliquis reverendissimis dominis cardinalibus, quamvis illorum familiarem notitiam aut cognitionem non habeam, omnibusque aliis dominis et prelatis curie honorem Dei et fidei catholice amantibus ac pre oculis habentibus.

Nec plura. Commendo me ac totum trado Vestre Reverendissime Paternitati, que bene ac felicissime valeat in Domino Ihesu Salvatori nostro et huius cause nostre optimo summo maximoque directore.

Datum Tridenti in castro Boniconsilii, raptim die iovis XXII mensis februari anno 1476.

Eiusdem Vestre Reverendissime Paternitatis humilis filius ac servulus Iohannes, Dei et Apostolice Sedis gratia Ecclesie Tridentine episcopus.